Almancada Edilgen Çatı #1 (Passiv Präsens)
Almancada edilgen çatı (Passiv) edilgen eylem biçimidir ve bir cümlede özneye göre çatıyı belirtir. “Etken” “Edilgen” kelimelerinin anlamlarını bilmek konuyu anlamak adına oldukça önemlidir.
Almancada Edilgen Çatı (das Passiv)
Bir cümlede eylemin belirttiği bir iş, oluş ya da hareket bizzat cümlenin öznesi tarafından yapılıyorsa, o cümleye etken cümle (Aktivsatz) denir. Etken cümlede, etken (aktiv) durumda olan bir özne (Subjekt) ve çoğu kez öznenin etkilediği ve edilgen (passiv) durumda olan bir nesne (Objekt) vardır.
Yani bir cümlede özne varsa ve bu özne cümledeki fiilin gösterdiği işi yapıyorsa bu cümleye Aktiv (Etken) bir cümle denir.
Buna karşılık edilgen cümlede (Passivsatz) ise cümlenin öznesi edilgen durumdadır ve iş başkası tarafından yapılır. Yani bir cümlede özne yoksa, sadece birisi tarafından yapılan iş ve bu yapılandan etkilenen bir şey varsa bu cümle Passiv (Edilgen) bir cümledir.
| Aktivsatz (Etken Cümle) |
Ich schreibe den Brief. Ben mektubu yazıyorum. |
| (Passivsatz) Edilgen Cümle |
Der Brief wird von mir geschrieben. Mektup benim tarafımdan yazılıyor. |
Yukarıdaki cümlede etken bir cümlenin edilgen bir formata dönüşümü gösterilmektedir. Edilgen bir cümle için üç şey gereklidir.
- werden yardımcı eylemi
- Esas fiilin 3. hali (Partizip Perfekt)
- İşin kimin tarafından yapıldığını belirten von veya durch edatı
Bunlardan ilk ikisinin mutlaka olması gerekir. Bir işin kimin tarafından yapıldığı ise her zaman belirtilmez. Bu nedenle üçüncüsü zorunlu değildir.
Zira etken cümlelerde, eylemi gerçekleştiren özneden ziyade eylemin bizzat kendisini vurgulandığı için özellikle özne bilinmediğinde, açıkça tanımlanamadığında veya önemsiz olduğunda öznenin kullanılmasına gerek kalmaz.
Örneğin, “Thomas öffnet die Tür.” (Thomas kapıyı açıyor.) Cümlesinde cümlede işi yapan “Thomas “, yapılan iş ise “kapının açılmasıdır”. Bu cümle etken bir cümledir, çünkü öznesi vardır ve fiili yapan bu öznedir.
Eğer bu cümle “Kapı açılıyor” şeklinde söylenseydi, fark edileceği gibi bu cümlede işi kimin yapmış olduğu söylenmemiş, sadece yapılan iş verilmiş olurdu. Bu cümle ise edilgen bir cümledir.
Edilgen cümlelerde özne bulunmaması, öznenin ya bilinmemesinden ya da önemli olmamasındandır. Önemli olan sadece yapılan iş ve bu işten etkilenen nesnedir. Bu cümlelerde fiillerden önce gelen isimler birer özne değil, fiilden etkilenen isimler, yani dil bilgisi deyimiyle nesnelerdir.
Passiv Präsens (Şimdiki Zamanda Edilgen Çatı)
Şimdiki zamanda kullanılan etken cümlelerdeki fiiller, fiillerin Partizip Perfekt halleri ve werden yardımcı fiilinin birlikte kullanılmasıyla meydana gelirler.
| INFİNİTİV PRÄSENS (ETKEN) |
PARTİZİP PERFEKT + WERDEN (EDİLGEN) |
|---|---|
| machen yapmak |
gemacht werden yapılmak |
| sehen görmek |
gesehen werden görülmek |
Edilgen cümlelerde yardımcı fiili olarak kullanılan werden fiili, şahısların şimdiki zamandaki formatına göre çekimlenir:
| ich | werde |
| du | wirst |
| er/sie/es | wird |
| wir | werden |
| ihr | werdet |
| sie/Sie | werden |
Cümle kurulurken werden yardımcı fiili cümlenin öznesine göre şimdiki zaman kurallarına çekimlenir. Ardından da cümlenin ana fiili Partizip Perfekt haline getirilip cümlenin en sonuna gönderilir.
❗ Unutmamak gerekir ki Präsens, Almancada hem şimdiki zaman hem de geniş zaman olarak kullanıldığı için Türkçe çevirilerde bu duruma dikkat etmek gerekir.
Aşağıdaki tabloda etken cümlelerin edilgen hale dönüşümü gösterilmiştir:
| Aktivsatz (Etken Cümle) |
Meine Mutter kocht das Essen. Annem yemeği pişiriyor. |
| (Passivsatz) Edilgen Cümle |
Das Essen wird gekocht. Yemek pişiriliyor. |
Fark edileceği üzere edilgen cümlelerde özne arka planda kalmaktadır. Ancak özne gösterilmek isteniyorsa da von edatı kullanılır. Böylece bir işin kimin tarafından yapıldığı gösterilmiş olur. Yalnız dikkat edilmesi gereken bir husus var; von edatı daima -e hali (Dativ) ile kullanılır.
Ancak özne bir işi yapan değil de aracı ise o zaman von edatı yerine durch edatı kullanılır. Von edatına kıyasla durch ise daima ismin -i hali (Akkusativ) ile kullanılır.
Kısaca özetlersek; bir iş bir kişi tarafından yapılıyorsa von edatı, eğer işi yapan kişi bir aracı ise ya da söz konusu iş kişilerin dışında biri tarafından yapılıyorsa durch edatı kullanılır.
Etken –> Özne + Fiil Präsens çekimi + Nesne
Edilgen –> Nesne + werden Präsens çekimi + von + Özne Dativ
Edilgen –> Nesne + werden Präsens çekimi + durch + Özne Akkusativ
| Aktivsatz (Etken Cümle) |
Meine Mutter kocht das Essen. Annem yemeği pişiriyor. |
| (Passivsatz) Edilgen Cümle |
Das Essen wird gekocht von meiner Mutter. Yemek annem tarafından pişiriliyor. |
| Aktivsatz (Etken Cümle) |
Die Züge transportieren die Soldaten. Trenler askerleri taşıyor. |
| (Passivsatz) Edilgen Cümle |
Die Soldaten werden durch die Züge transportiert. Askerler trenler aracılığıyla taşınıyor. |
| Mein Vater wird vom Arzt operiert Babam doktor tarafından ameliyat ediliyor. |
|
| Thomas wird von Johan geschlagen. Thomas, Johan tarafından dövülüyor. |
|
| Die Nachricht wird durch einen Boten überbracht. Mesaj bir elçi vasıtasıyla iletiliyor. |
Her etken cümle, edilgen bir cümleye dönüştürülememektedir. Haliyle etken bir cümleyi (Aktivsatz), edilgen bir cümleye dönüştürürken cümledeki fiilin geçişli olup olmamasına bakılır.
Eğer etken cümledeki fiil geçişsiz (intransitiv) bir fiil ise bu cümle edilgen bir cümleye dönüştürülemez. Etken cümlenin edilgen bir cümleye dönüştürülebilmesi için muhakkak geçişli (transitiv) bir fiilin olması ve bu fiile bağlı bir nesne (Akkusativobjekt) olması gerekmektedir.
Etken cümledeki nesne, edilgen cümleye dönüştürüldüğünde özne (Subjekt) olduğu için haliyle -i halinde kalmaz ve yalın hale (Nominativ) geçer.
| Aktivsatz (Etken Cümle) |
Er findet deinen Hund.(Akkusativobjekt). O, senin köpeğini buluyor. |
| (Passivsatz) Edilgen Cümle |
Dein Hund (Subjekt) wird von ihm gefunden. Senin köpeğin onun tarafından bulunuyor. |
Almancada edilgen çatı zaman yapılarıyla da kullanılmaktadır. Bu yazımızda sadece şimdiki zaman versiyonu olan Passiv Präsens anlatılmıştır.
