Almancada Passiv Yapısı (Edilgen Çatı)
Almancada Passiv Yapısı, bu yazımızın konusu. Daha önceki yazılarımızda değindiğimiz Almancada Passiv yapısı oldukça detaylı bir şekilde derlenmiştir.
Almancada Passiv Yapısı
Passiv yapısının temeli, cümledeki fiilin özne ve nesneyle ilişkisini anlatır. Zira bu noktada fiilin nesne alıp almaması oldukça önem arz etmektedir.
Aktiv (Etken) ile Passiv (Edilgen) cümleler aslında bize fiilin anlattığı olay veya duruma hangi açıdan bakıldığını gösterir. Eğer bir cümleye eylemi yapan kişinin gözünden bakılıyorsa bu Aktiv bir cümle yapısı olmaktadır. Buna karşılık Passiv yapılarda ise bu durum eylemden etkilenen kişinin gözünden bir bakış açısıyla anlatılır.
Bu bakış açısı farkı bize Aktiv ve Passiv cümleler arasındaki en temel farkı da göstermektedir. Zira Passiv yapısı ile, cümledeki eylemi yapan kişiyi değil de bizzat eylemi öne çıkartır. Bu da anlatımın daha objektif, daha tarafsız olmasını sağlar. Bu nedenle de özellikle bilimsel ve hukuki metinlerde Passiv yapısını içeren cümlelere çok sık rastlanır.
Almancada iki farklı Passiv yapısı bulunmaktadır. Bunlar sırasıyla:
- Vorgangspassiv (werden + Partizip II) -> Olay anlatır (yoğun kullanılan yapı)
- Zustandspassiv (sein + Partizip II) -> Sonuç anlatır (nadir kullanılan yapı)
Vorgangspassiv (werden + Partizip II) yapısı tüm zamanlar ve tüm Modus’larda (Indikativ, Konjunktiv, Imperativ) kullanılabilmektedir. Ayrıca Passiv bir cümlede şu üçü bulunmaktadır:
- werden yardımcı fiili
- Ana fiilin Partizip Perfekt hali
- İşin kimin tarafından yapıldığı belirtilmek isteniyorsa von edatı (Daima Dativ bir nesne alır), aracı olan şey belirtilmek isteniyorsa durch (% 99 Akkusativ bir nesne alır) edatı kullanılır.
| Präsens | Das Fenster wird geöffnet. Pencere açılıyor. |
| Präteritum | Das Fenster wurde geöffnet. Pencere açıldı (açılıyordu). |
| Perfekt | Das Fenster ist geöffnet worden. Pencere açıldı. |
| Plusquamperfekt | Das Fenster war geöffnet worden. Pencere açılmıştı. |
| Future I | Das Fenster wird geöffnet werden. Pencere açılacak. |
| Future II | Das Fenster wird geöffnet worden sein. Pencere açılmış olacak. |
| Präsens + Modalverb | Das Fenster kann geöffnet werden. Pencere açılabilir. |
| Präteritum + Modalverb | Das Fenster konnte geöffnet werden. Pencere açılabilirdi. |
| Perfekt + Modalverb | Das Fenster hat geöffnet werden können. Pencere açılabilirdi. |
| Plusquamperfekt + Modalverb | Das Fenster hatte geöffnet werden können. Pencere açılabilirmiş. |
| Futur I + Modalverb | Das Fenster wird geöffnet werden können. Pencere açılabilecektir. |
| Futur II + Modalverb | ** |
Aktiv -> Passiv dönüşümü ve fiilin özellikleri
Cümledeki ana fiilin yapısı nedeniyle her Aktiv cümle Passiv bir cümleye dönüştürülemeyebilir. Bu yüzden de bir cümlede Aktiv – Passiv dönüşümü, cümledeki ana fiilin özelliklerine göre üçe ayrılmaktadır.
- Geçişli fiillerle yapılan Passiv (Transitive Verben zu Vorgangspassiv)
- Geçişsiz fiilli cümlede bir nesne varsa (Intransitive Verben mit Objekt zu Vorgangspassiv)
- Geçişsiz fiilli cümlede bir nesne yoksa (Intransitive Verben ohne Objekt zu Vorgangspassiv)
Transitive Verben (Verben mit Akkusativobjekt)
Eğer bir fiil ismin -i halinde bir nesne (Akkusativobjekt) alıyorsa buna geçişli fiil (transitiv Verben) denir. Zira böylesi fiiller “Neyi, kimi” sorusunun cevabı olan bir Akkusativobjekt’e ihtiyaç duyar. Eğer bu sorulara cevap alınıyorsa bu çok büyük ihtimalle geçişli (transitiv) bir fiildir.
Bir fiilin geçişli olup olmadığını anlamanın en doğru yolu o fiili kapsamlı bir sözlükten öğrenmektir. İyi bir sözlükte bu bilgiler Vt (v/t), Vi (v/i) veya Vt/i (v/t & v/i) şeklinde verilir.
| Vt veya “v/t” | geçişli fiil (transitiv) |
| Vi veya “v/i” | geçişsiz fiil (intransitiv) |
| Vt/i veya “v/t & v/i” | hem geçişli hem de geçişsiz fiil |
Bazı fiiller sadece geçişli (transitiv) olarak kullanılır bunlara gerçek geçişli fiiller echte transitive Verben denir. Bu tarz fillerle daima Passiv bir cümle yapılabilir.
Ayrıca Aktiv Passiv dönüşümü yaparken bir cümledeki unsurların ne olduğunu anlamak oldukça önemlidir. Zira değişim sadece Akkusativobjekt‘de olmalıdır. Cümledeki Dativobjekt veya Präpositionalobjekt gibi diğer unsurlar (eğer varsa) aynen korunur.
| Aktiv (Etken) |
Die Mutter gibt dem Jungen den Schlüssel. (neyi?) Anne çocuğa anahtarı verir. |
| Passiv (Edilgen) |
Der Schlüssel wird dem Jungen (von der Mutter) gegeben. Anahtar çocuğa (anne tarafından) verilir. |
| Aktiv (Etken) |
Der Richter verurteilte den Angeklagten zu einer Buße. (kimi?) Hakim, sanığı para cezasına çarptırdı. |
| Passiv (Edilgen) |
Der Angeklagte wurde (vom Richter) zu einer Buße verurteilt. Sanık (hakim tarafından) para cezasına çarptırıldı. |
Yukarıdaki ilk örneğimizde Aktiv cümledeki Akkusativobjekt den Schlüssel iken, Dativobjekt ise dem Jungen’dir.
İkinci örneğimizde ise Aktiv cümledeki Akkusativobjekt den Angeklagten iken Präpositionalobjekt ise zu einer Buße’dir.
Cümledeki Akkusativobjekt, Passiv yaparken özne olarak kullanıldığı için haliyle ismin yalın hali formatında (Nominativ) kullanılmıştır.
Essen fiili gibi bazı fiiller ise duruma göre hem geçişli hem de geçişsiz olarak kullanılabilir.
| transitiv (geçişli) |
Ich esse einen Apfel. (neyi?) Bir elma(yı) yiyorum |
| intransitiv (geçişsiz) |
Wollen wir heute italienisch essen? Bugün İtalyan yemeği yiyelim mi? |
Ancak “kommen, kennen, wissen” gibi intransitiv olan bazı fiillerle Passiv cümleler yapılamaz.
Intransitive Verben im subjektlosen Passiv
Geçişsiz fiillerden yalnızca uygun olanlarıyla Passiv cümleleri yapılabilmektedir. Eğer Aktif (etken) cümledeki geçişsiz fiil cümledeki eylemin taşıyıcısı ya da eylemin başlatıcısı olan bir özne ile kullanılmışsa Passiv hale getirilebilir.
Geçişsiz fiiller tanımı gereği Akkusativobjekt (ismin -i halindeki nesne) almadığı için, Passiv cümlede özne olarak kullanılacak bir şey bulunmaz. Bu yüzden de bu tarz fiillerle sadece öznesiz Passiv cümleleri kurulabilir. Ancak Passiv cümledeki özne boşluğunu gidermek için dilerseniz cümlenin başına es şahıs zamirini ekleyebilirsiniz.
| Aktiv (Etken) |
Die Zuschauer klatschen. İzleyiciler alkışlıyor. |
| Passiv (Edilgen) |
Es wird (von den Zuschauern) geklatscht. (izleyiciler tarafından) alkışlanıyor . |
| Aktiv (Etken) |
Die Kinder schlafen. Çocuklar uyuyor. |
(Edilgen) |
(Çocuklar tarafından) uyunuyor |
Her ne kadar geçişsiz fiiller Akkusativobjekt alamasa da duruma göre Dativobjekt, Genitivobjekt, Präpositionalobjekt veya adverbiale Ergänzung alabilirler.
| Dativobjekt | Sie hilft dem Nachbarn. O, komşuya yardım ediyor. |
| Präpositionalobjekt | Er sorgt für die Kinder. Çocuklarla o ilgileniyor. |
| adverbiale Ergänzung | Die Sitzung dauert lange. Seans uzun. |
| Aktiv (Etken) |
Sie hilft dem Nachbarn. O, komşuya yardım ediyor. |
| Passiv (Edilgen) |
Dem Nachbarn wird (von ihr) geholfen. Es wird dem Nachbarn geholfen. Komşuya (onun tarafından) yardım edilir. |
| Aktiv (Etken) |
Er sorgt für die Kinder. Çocuklarla o ilgileniyor. |
| Passiv (Edilgen) |
Für die Kinder wird (von ihm) gesorgt. Es wird für die Kinder gesorgt. Çocuklar (onun tarafından) ilgiliniliyor. |
Man ve Passiv
Aktiv bir cümlenin öznesi eğer belirsiz özne olan man zamiri ise, Passiv yapıya dönüştürürken bu özneye yer verilmez.
| Aktiv (Etken) |
Man kocht die Suppe. Çorba pişirilir. |
| Passiv (Edilgen) |
Die Suppe wird gekocht. Çorba pişirilir. |
| Aktiv (Etken) |
Man wartet lange. Uzun süre beklenir. |
| Passiv (Edilgen) |
Es wird lange gewartet. Uzun süre beklenir. |
Almancada man zamirinin bulunduğu cümleler %99 gibi bir olasılıkla Aktiv cümledir. Zaten Passiv bir cümlede “man” zamiri olsa da Aktiv cümledeki öznesi “man” zamiri değildir.
| man (Nominativ) | birisi |
| einen (Akkusativ) | birisini |
| einem (Dativ) | birisine |
| Aktiv | Der Arzt untersucht einen, erst dann verschreibt er einem das Medikament. Doktor birisini muayene eder ve ancak o zaman ona ilacı reçete eder. |
| Passiv | Zuerst wird man vom Arzt untersucht, erst dann wird einem das Medikament verschrieben. Önce doktor tarafından muayene olunulur, ancak o zaman ilaç birisine reçete edilir. |
Passiv yapılamayan fiiller
Passiv yapılamayan fiiller genel olarak üç alt kategoriye ayrılabilir.
- Akkusativobjekt aldığı halde Passiv yapılamayan fiiller
- Sahiplik ilişkisi anlatan fiiller: haben, besitzen; erhalten, bekommen
- es gibt
- Ölçü, büyüklük, miktar ifadesini Akkusativobjekt olarak alan fiiller: kosten, wiegen, enthalten, umfassen, gelten u. a.
- Duygusal bir durum ya da fiziksel bir histen etkilenen kişiyi Akkusativobjekt olarak alan fiiller: freuen, wundern, ärgern; frieren, frösteln, jucken u. a.
- Perfekt geçmiş zamanında sein yardımcı fiilini alan geçişsiz fiiller
- Geçişsiz fiiller (Intransitive Verben)
- Öznesi eylemin başlatıcısı konumunda olmayan geçişsiz fiiller ortaya anlamlı bir cümle çıkmayacağı için Passiv yapılamaz.
- Dönüşlü fiiller (Reflexive Verben)
